register van historische zeilende bedrijfsvaartuigen van de LVBZB 15 mei 1991, 20 januari 1992
1 Algemeen Scheepsnaam Nieuwe Zorg. Type schip Overijsselse tjalk. Bouwjaar, werf 1906, scheepswerf Gebr Worst te Meppel Lengte 22.72 m. Breedte 4.79 m. Holte 1.70 m. Laadvermogen 124 ton (toen), 121 ton (nu=1958=laatste vrachtmeting). Diepgang 0.90 m. Meetbrief nr 23565, 18 februari 1958. Kadaster nr 149 B ASSEN 1938
Ligplaats Nieuwegein Elgenaar J Settels, Postbus 1215, 3430 BE Nieuwegein.
2 Inleiding
De tjalk is in 1906 onder de naam "Nieuwe Zorg" gebouwd met als eerste doel het varen van turf vanuit Drente naar Noord Holland. Dat heeft de eerste schipper, Vennik, ook hoofdzakelijk gedaan, met als thuishaven Smilde. De tweede schipper, zijn zoon Cor Vennik, heeft er vanaf 1937 veel vlas mee naar Belgie gevaren, maar ook allerlei andere vrachten naar diverse bestemmingen, onder andere naar de waddeneilanden. In 1937 is er een motor ingebouwd: een 1-cilinder Drakenburg - Rennes gloeikop ruwoliemotor, 33 pk bij 330 rpm, bouwjaar 1927. Tot aan 1940 is er zowel op zeil als motor gevaren. Na de oorlog (waarin schip en schipper een tijdlang in Duitsland gevorderd zijn geweest) is het tuig geleidelijk aan verdwenen. In 1952 is er een stuurhut op het achterdek gebouwd, is de den verhoogd en verlengd tot aan het voorschild van het voormalige kistluik, waarbij dus mastdek en mastkoker verdwenen, en kwam er een kleine laadmast tegen het toenmalige voorschild van de den (dus het oude voorschild van het kistluik). Die laadmast is in de loop van de jaren ook weer verdwenen. Toen wij de tjalk in 1981 kochten had hij plm 7 jaar onbeheerd stilgelegen, was in sterk verwaarloosde toestand, en nog in de staat waarin hij rond 1964 uit de vrachtvaart gekomen was. Van 1964 tot 1975 zijn er incidentele reizen mee gevaren, maar heeft het schip hoofdzakelijk voor opslag gediend. De tjalk heette in die periode "Corjo" (van Cor en Johanna), maar heeft bij ons weer de eerste naam "Nieuwe Zorg" teruggekregen. De roef en het achteronder hebben nog de originele betimmering met panelen. Het ruim is inmiddels vrijwel geheel ingetimmerd, en wordt verwarmd via een AGA kolenfornuis en centrale verwarming.
Een globaal overzicht van tot nu toe uitgevoerde restauraties: * 1981: kimplaat aan stuurboord vernieuwd, schroef gerepareerd, de Rennes (die plm 10 jaar niet gedraaid had) weer aan de praat gebracht. * 1982-83: den verlaagd tot originele hoogte, mastdek weer aangebracht, kistluik opnieuw gemaakt naar oud model. * 1984: stuurhut van achterdek gesloopt, nieuwe deurtjes en koekoeks voor de roef gemaakt. * 1985: nieuw roer van amerikaans grenen gemaakt, stuurwerk verwijderd, nieuwe helmstok, nieuwe bokkepoten gemaakt. 1986: mastkoker geplaatst; 2e hands mast, giek, gaffel en zeilen van vergelijkbare tjalk overgenomen. * 1989-90: Rennes compleet gereviseerd. * 1990: 2 nieuwe stalen watertanks gemaakt van 2 ton per stuk. * 1991: nieuwe lariks mast, nieuw staand want. Afgezien van de verhoging van het boeisel naar originele hoogte en de plaatsing van de kluiverboom is de restauratie van de tjalk aan de buitenkant wat zichtwerk betreft vrijwel voltooid; wat overblijft valt meer onder de categorie "ingrijpend achterstallig onderhoud". Zie foto 1.
De restauratie gebeurt globaal aan de hand van vier bronnen: 1. Littekens en resten die op het schip zelf te vinden zijn. Dit levert veel op, omdat in het verleden altijd zeer conservatief verbouwd is, met laten zitten van alles wat maar enigszins kon blijven zitten. 2. De familie Vennik te Meppel. Met deze familie, die het schip heeft laten bouwen en er tot 1964 mee gevaren heeft, hebben wij goed kontakt. De oudste dochter van schipper Vennik die de tjalk in 1906 liet bouwen, is in 1908 aan boord geboren, en is de gehele periode dat haar vader ermee gevaren heeft (tot 1937, zonder motor aan boord) aan boord geweest. Zij leeft nog, en is onze "wandelende encyclopaedie". Ook de overige familieleden leveren soms waardevolle informatie. 3. Een groot schilderij van de tjalk onder zeil, gemaakt door vader Vennik, die amateurschilder was, na zijn pensionering. Wij hebben hier weer een foto van, en tevens een oude foto van het zusterschip "Lena" bij oplevering vanaf dezelfde werf in 1904. Naar ik begrepen heb heeft vader Vennik destijds gezegd: "Bouw mij een tjalk precies zoals de Lena". De foto (zie foto 2) is vrijwel plat van opzij, met vol tuig erop, dus een goede bron van informatie. 4. Wat er zoal over tjalken en restaureren geschreven is: Met zeil en treil, Scheepsrestauratie. enz. Figure 1: Zijaanzicht - voorjaar 1991- huidige staat.
3 Voordek * Ingang vooronder: Origineel. Nooit iets veranderd. * Bolders + bolderkasten: Origineel. Pijpen in matige staat. Plan voor restauratie zoals we dat achterop gedaan hebben: vervangen van pijp, met restauratie van originele bolderkast. * Kistluik: was, evenals mastdek, verdwenen. Is inmiddels opnieuw aangebracht, op de originele plaats en volgens origineel model. Bron: 1,2. Zie foto 3. * Ankergerei en ankers: momenteel staat een ankerlier met dubbele nestenschijf en strijkrol voorop. Twee zware stokankers (ik denk 150 en 175 kg o.i.d.) en twee anker- kettingen van plm 60 m. Deze lier is in 1952 aan boord gekomen. In de opslag liggen reeds: een originele braadspil, lengte 3.50 m, afkomstig van een tjalk van dezelfde grootte, in redelijk goede staat, en een strijklier met exact dezelfde dekplaats afmetingen als de oude strijklier had, in zeer goede staat. Aangezien de huidige ankerlier ook in perfecte staat is heeft vervanging daarvan door spil en strijklier niet mijn hoogste prioriteit. Misschien toch voorjaar '92, anders voorjaar of zomer '93 of de zomer daarop. * Voorsteven: in originele staat, met originele beslag. Zijwangen zijn bovenop, boven de berghouten, ooit eens gedubbeld, maar dat is netjes gedaan. Figure 2: Werffoto van zusterschip "Lena" - 1904.
4 Mastdek * Ligging, afmetingen: Was verdwenen. Is opnieuw aangebracht, met originele ruitjesplaat, op de originele plek en met originele afmetingen. Dit was probleemloos terug te vinden aan boord. Bron: 1,2. Zie foto 4. De afmetingen waren wel op één punt verrrasend: het voorschild van de den bleek niet 1, maar 2 sporen achter de mastkoker gestaan te hebben. Dit was onmiskenbaar, gezien de ronding die nog in dek stond "genageld", als ook de plaats van het keerspant. Navraag bij de fam. Vennik leerde dat het inderdaad klopte: in verband met het feit dat hij altijd met een forse deklast turf voer, wilde schipper Vennik een goede bergplaats voor zijn luiken aan dek, die er inderdaad aldus precies tussen passen. * Mastkoker: Was verdwenen. Is opnieuw aangebracht, op de originele plek die probleemloos op het vlak terug te vinden was, met naar beste weten de oude afmetingen en het oude model. Bron: 1,2. Afmeting mastvoet: 36x36 cm. Hoogte mastbout: 1.30 m bovendeks. Knecht is opnieuw gemaakt naar oud model. Bron: 2. Nagelbank is nog niet aanwezig, maar komt er binnenkort weer op naar oud model. * Overloop: Was verdwenen. Is opnieuw aangebracht, op de originele plek die probleemloos op dek te vinden was, naar oud model conform bron 2. Gemaakt van rond 40 en twee ogen afkomstig van een grote D-sluiting van die afmeting. * Tuiglier: Was verdwenen. Er heeft vroeger een 4-rols lier gestaan (bron 2). Plan is om een nieuwe lier in oude stijl te laten maken (bv door John Springer). Momenteel werken we met een verbouwde zwaardlier. Figure 3: Restauratie kistluik - 1983.
5 Gangboorden In volledig originele staat. Anders dan voor- en achterdek (ruitjes- plaat) zijn de gangboorden van vlakke plaat. De platronde steunen van het boeisel naar het gangboord zijn verdwenen, maar zullen t.z.t. weer aangebracht worden op de oude plekken die gemakkelijk terug te vinden zijn.
6 Boeisel en Potdeksel * Het boeisel is tussen de bolderkasten in twee trappen ongeveer 15 cm verlaagd i.v.m. doorrotten van het potdeksel. Momenteel bestaat het potdeksel uit z.g.n. relingijzerprofiel. Zie ook foto 5. De bedoeling is om het boeisel weer op originele hoogte te brengen, met ook weer het oude potdeksel (hoeklijn en platrond) zoals dat nog aanwezig is op kop en kont, die nog wel in oude staat zijn. Planning is om dit in de zomer van '92 of '93 te doen. * Van origine hebben er over de volle lengte houten zetboorden op gestaan, waarvan we een aantal teruggevonden hebben, in gebruik als kastplanken in het vooronder. Hoogte was 28 cm, dikte duims. Verder ook bron 1,2. Ook dit wordt weer zoals het was, aansluitend op de boeisel-restauratie. * Op dit moment staat er een "reling" op de tjalk, bestaande uit ijzeren paaltjes met ronde kop en een tweetal geplastificeerde staaldraden. De eerste staaldraad loopt ongeveer op hoogte van het originele boeisel, de tweede ongeveer op hoogte van de originele bovenkant van de zetboorden. Verdwijnt natuurlijk weer met de boeisel-restauratie. Figure 4: Overzicht dekindeling - nog zonder mastkoker - 1984.
7 Den en Luikenkap * Afmetingen: de den was flinli verhoogd en naar voren doorgetrokken. Dit is weer teruggebracht tot de originele afmetingen, die goed terug te vinden waren aangezien er uiterst materiaal-sparend verbouwd was: men heeft de originele drie gebinten gebruikt en er een vierde bij gemaakt, en het verhogen van de den heeft plaatsgevonden door alle verbindingshoeklijnen te laten zitten, alle klinknagels eruit te halen, de nieuwe zijplaat van de den tussen de steunen aan de binnenkant en het hoeklijn in het gangboord te laten zakken en vast te lassen. De houten luikenkap ligt er nog op, maar is deels wel aan vervanging toe. Geen stalen dek onder de luiken. Normaal gesproken ligt er een bruin kleed over de kap, dat vast zit met klampen. * Ramen, schoorsteen: In een viertal luiken zitten ramen met afmeting plm. 40x80 cm, verdekt en niet uitstekend. Ongeveer in het midden zit een schoorsteen, die plm 25 cm boven de luiken uitsteekt ('s zomers; 's winters staat er een verlengstuk op). In het voorschild van de den zijn twee patrijspoorten (diameter 20 cm) gemaakt, hoofdzakelijk voor ventilatie-doeleinden. Zitten verdekt opgesteld achter de tuiglier(en). Figure 5: Voor- en zij-aanzicht -1988- Ketelhaven.
8 Roef * Afmetingen: De originele roef staat er nog op. Heeft veel zeeg. Aan afmetingen en plaatsen is nooit iets gewijzigd. Afmetingen plm. 3 m lang, 3.40 m breed, en 1.45 m hoog boven dek. Er is (voor mij althans) geen stahoogte in de roef. De roef is rond de houten ramen zeer slecht. Ook het dak, dat vroeger gedeeltelijk voorzien was van hout, is plaatselijk zeer slecht. Op dit moment is het dak afgedekt met een katoenen kleed. Restauratie staat gepland in de wat verdere toekomst. * Ramen, ingangen, koekoeks: Twee ramen, van plm 40x50 cm, aan weerszijden, meelopend met de lijn van de roef, met afgeronde bovenhoeken. Deurtjes zowel aan stuur als aan bakboord. Aan stuurboord met ronde bovenkant. Aan beide zijden zijn nieuwe amerikaans grenen deurtjes gemaakt. Twee ronde, vaste patrijspoorten in het voorschild. In het achterschild zat in het midden een ovale poort, die weggehaald is en afgedekt met een ijzeren plaat. Een vervanging van exact dezelfde maat en uitvoering hebben we inmiddels van de sloop op de kop getikt en komt er weer in. Er staan van origine twee koekoeks van 40 bij 45 cm op het dak. Allebei zijn opnieuw gemaakt naar het oude model dat totaal verrot was. Ook van Amerikaans grenen. * Stormschuiven: de originele 4 schuiven hebben we nog, alhoewel de koperen knoppen die erop zaten (bron 2) wel weg zijn. De geleiding echter is totaal verrot, zodat herplaatsing wacht op de restauratie-beurt van de roef. * Relinkjes: is mij niet bekend of die erop gezeten hebben. Moeten we nog eens navragen bij de fam Vennik. * Schoorstenen: twee stuks, op de oude plaatsen, van roef en achter- onder. De bovendakse pijpen zijn uiteraard nieuw.
9 Motor 9.1 Machinekameringang Deze is in 1937 gemaakt, geklonken, ten tijde van de inbouw van de eerste en enige motor. Zit midden voor de roef, en men heeft hiervoor het tussendekje dat oorspronkelijk voor de roef liep (de luiken liepen tot plm 80 cm voor de roef) grotendeels opgeofferd. Bestaat uit een tweetal stalen, schuine, luiken, waarvan de grootste pal boven de cilinder (die voor de roef staat en ook te hoog is om eronder te passen). Zie ook foto 5. 9.2 Bedieningsorganen van de motor De bediening van de (mechanische) keerkoppeling zat vroeger midden op het achterdek ongeveer 40 cm van de roef af, maar is door mij veranderd in een constructie die bediend wordt d.m.v. een handle die vrij plat op het dak van roef ligt (afgekeken van Theo Hoogmoed). De handle kan eraf bij het zeilen. Bediening van het gas gebeurt via een "wieltje" tegen het achterschild van de roef. 9.3 Luchthappers Op dit moment niet aanwezig, maar er staat er een gepland voor de machinekamer, die zal komen naast de ingang van de machinekamer, op het tussendekje, naast de ook aldaar gemonteerde luchthoorn. Zal er een zijn van bescheiden afmeting.
10 Achterdek * Ingangen: geen. * Koekoek: er heeft vroeger een koekoek in het midden tegen het boeisel gestaan. Nu dichtgelast met een plaat. Komt er weer op naar oud model, afmeting plm 40 bij 50 cm. * Hoogte t.o.v. gangboord en boeisel: origineel, dekken en gangboorden allemaal op 1 hoogte. * Lieren: schootlier in het midden voor de toekomstige koekoek. Dubbele zwaard- bakstaglier aan bakboord, drievoudige zwaard-bakstag-hekankerlier aan stuurboord, conform de situatie in de zeiltijd. Bron 1,2. * Overloop: Er heeft vroeger een korte overloop tussen de stuurplank en de roef gezeten. Bron 1,2. Is nu afwezig, maar komt er weer op waarschijnlijk. * Bolders, bolderkasten: in originele staat. Aan bakboord is de pijp van de bolders al vervangen; moet aan stuurboord ook nog. * Achtersteven: in originele staat, met het oude beslag. * Poorten in de kont: in originele staat, twee ovale openslaande poorten. * Stuurgerei: helmstok (eiken). * Hekreling: geen. Niet bekend of er vroeger wel een op heeft gestaan.
11 Roer. * Afmetingen: 3.80 m hoog, 2.00 m breed bij de hak, 11 cm dik. * Vorm: nieuw gemaakt, identiek aan het oude (eerste ??) roer. * Materiaal: pitch pine. * Beslag: oude gesmede beslag is weer gebruikt, met nieuw platrond op de kopse kant. Zie foto 6. Figure 6: Achtersteven en nleuw roer - 1985.
12 Zwaarden * Zijn de oude zwaarden van de Jantina Afina (Theo Hoogmoed) en daarvoor de Anna. Zie foto 1. * Afmetingen: lengte 4.75m, breedte 2.00m, dikte 10 cm. * Vorm: traditionele vorm, brede posten. * Materiaal: merbau * Beslag: nieuw, kopplaat + platrond rondom. * Aanvaringsklampen: platrond met grenenhouten vulling.
13 Casco * Berghouten: in originele staat. Plaatselijk matig, hebben nog eens een restauratie-beurt nodig. * Poorten en/of ramen in de romp: geen.
14 Tuigage 14.1 Tuigplan Zie bijgevoegde tekening van grootzeil, fok en kluiver. 14.2 Mast * plaats: originele paats, die gemakkelijk terug te vinden was. * vormgeving: traditioneel, gemaakt door Dieke Nederbragt uit Gorinchem. * afmetingen: 36x36 cm in de voet, 19 m lang, hoogte hommer plm 14 m boven mastbout. Zie foto 1. * beslag: Nieuwe banden, 50 mm breed, met aangelaste lippen. Twee draaiende hanepoten voor de dirk en de piek van het grootzeil. Traditionele uitvoering, ongeveer zoals het beslag van de Annigje. * materiaal: mast: lariks, beslag: staal, gelast. * bevestiging: Alle banden hebben één klembout, met uitzondering van de vlaggelijn uithouder en trommelstok bovenop. 14.3 Giek * plaats: op originele plaats. * vormgeving: weinig verloop in dikte. * afmetingen: 13.80m lang, grootste diameter 19 cm. * beslag: verlengd lummelbeslag (hout is eigenlijk te kort), eenvoudig beslag aan eind. * materiaal: giek: lariks, beslag: staal, gelast. * bevestiging: lummelbeslag nu nog met stalen bus om het einde van de giek, wordt weer met pen in het hout en banden; eindbeslag met klemband. 14.4 Gaffel * plaats: op originele plaats. * vormgeving: rechte gaffel met stalen klauw. * afmetingen: 5.20 m lang, 12 cm diameter. * beslag: stalen klauw, 2 banden voor piek die via een ketting loopt. * materiaal: gaffel: lariks, beslag: staal. * bevestiging: met houtdraadbouten. 14.5 Kluiverboom * plaats: nog niet aanwezig. Krijgt weer de originele plaats met een bok achter de braadspil (ogen op dek daarvoor zitten er nog). Een onderstam pitch pine van de juiste afmetingen is reeds gekocht. * vormgeving: traditioneel. * afmetingen: 7.50 m lang, voet 20 cm diameter. * beslag: aan de voet klemband met wegneembare bok op dek, aan de top klemband met 4 aangelaste lippen. * materiaal: hout: pitch pine, beslag: staal, gelast. * bevestiging: op de originele manier met bok op dek. 14.6 Bokkepoten * plaats: op originele plaats, met draaipunten op het boeisel. * vormgeving: acht-hoekig, met de uiteinden nzar rond verlopend. * afmetingen: 6 m lang, 12x12 cm diameter. * beslag: het oude gesmede beslag: enigszins conisch verlopen, met zwaar oog aan de uiteinden. * materiaal: hout: oregon pine, beslag: smeedijzer. * bevestiging: op de voorsteven via een zware bout door de ogen en een verbindingsplaat, op het boeisel via twee draaipunten op de originele plaatsen. 14.7 Staand want * materiaal: staaldraad * kleur: zwart * afwerking: lijnolie * voering: met spanners en een pelikaanhaak aan de voorsteven. Voorstag met hijsbeugel rustend op een lip op de bakstagring in de top. * bevestiging: met oogsplitsen en sluitingen. * afmetingen: 16 mm diameter voor hoofdwanten en voorstag, 14 mm voor topwanten. * aantal: 7. 14.8 Lopend want * materiaal: staaldraad en polypropyleen. * kleur: zwart en bruin. * afwerking: lijnolie. * voering: via blokken. * bevestiging: met oogsplitsen. * afmetingen: 10, 12 mm. diameter. * aantal: velen. 14.9 Schoten * materiaal: staaldraad en polypropyleen. * kleur: zwart en bruin. * afwerking: lijnolie. * voering: via blokken. * bevestiging: oogsplitsen. * afmetingen: 16,18 mm. diameter. * aantal: 3 14.10 Blokken Een verzameling van veelal oude blokken, zowel binnen als buiten beslag. 14.11 Lieren (nu nog anker-, straks alleen) strijklier, tuiglier, zwaard-bakstaglier, zwaard-bakstag-hekankerlier, schootlier. Allemaal oude lieren met gegoten tandwielen, misschien in de toekomst ook gestoken tandwielen naar oud model. 14.12 Zeilen * welke: grootzeil, fok, kluiver. * afmetingen: plm 100 m2, 30 m2, 20 m2. Op dit moment een drietal overgenomen oude zeilen, iets kleiner dan aangegeven op het tuigplan. In de toekomst gaan we waarschijnlijk op dacron/duradon, met de afmetingen en uitvoering zoals op het tuigplan staan aangegeven. * materiaal: nu nog katoen, wordt t.z.t. dacron/duradon. * snit: traditioneel. * kleur: bruin (misschien wit in de toekomst). |
|